Jakie obowiązki zarządu spółki z o.o. przy problemach finansowych?

Spółka z o.o. napotkała problemy finansowe uzasadniające złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w związku z art. 299 kodeksu spółek handlowych. Jakie obowiązki ciążą na członkach zarządu spółki z organiczną odpowiedzialnością? Kiedy powstaje obowiązek złożenia takiego wniosku oraz jaki jest termin do jego złożenia?

Wniosek o upadłość pod groźbą egzekucji

W art. 299 k.s.h. ustawodawca ustanowił odpowiedzialność członków zarządu za długi spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jeżeli egzekucja przeciwko samej spółce jest bezskuteczna. Odpowiedzialność przewidziana w tym przepisie nie jest jednak bezwzględna. Członek zarządu, przy zachowaniu należytej staranności, może się przed nią uchronić. Musi w tym celu udowodnić, że dopełnił wymaganych przez prawo czynności, mających na celu uchronienie wierzycieli spółki od nieuzasadnionej starty majątkowej. Należy podkreślić, że co do zasady odpowiada on całym swoim majątkiem bez ograniczeń, jeżeli spółka jest niewypłacalna. Co prawda przepisy przewidują wiele wyjątków, jednak odpowiedzialność ta jest poważna.

Najważniejszą czynnością do jakiej jest zobowiązany dłużnik, a która wyklucza jego osobistą odpowiedzialność za długi spółki, jest złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w okolicznościach i terminie przewidzianym przez przepisy prawa upadłościowego. Najpierw należy ustalić, kiedy sytuacja spółki jest na tyle trudna, że wymaga złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Zgodnie z art. 299 §2 k.s.h., członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności za zobowiązania spółki, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości. Ten „właściwy czas” jest szczegółowo regulowany przez przepisy ustawy Prawo upadłościowe (dalej – „p.u.”).

Odpowiedzialność członków zarządu i nie tylko

Z art. 21 p.u. wynika, że jest to 30 dni od dnia w którym wystąpiły okoliczności uzasadniające ogłoszenie upadłości. Co istotne, zobowiązany do złożenia wniosku o ogłoszeniu upadłości jest każdy z członków zarządu wieloosobowego. Nawet w sytuacji gdy zasady reprezentacji spółki wymagają współdziałania np. dwóch członków zarządu lub członka zarządu i prokurenta. Do zaistnienia tej odpowiedzialności nie jest również konieczny wpis członka zarządu do Krajowego Rejestru Sądowego. Wystarczy jedynie skuteczny akt powołania go na to stanowisko. Dla obowiązku członka zarządu nieistotne są wewnętrzne regulacje spółki, określające podział obowiązków pomiędzy poszczególnymi członkami zarządu, czy też pracownikami spółki.

W sytuacji powołania nowego członka zarządu już po upływie owego 30-dniowego terminu, obowiązek ten nie wygasa. Nowy członek zarządu nie ponosi jedynie odpowiedzialności za niezłożenie wniosku terminie przewidzianym przez ustawę. W dalszej kolejności jest on zobowiązany niezwłocznie, a więc w jak najkrótszym, realnym dla tego typu pisma terminie, wystąpić o ogłoszenie upadłości.

Istotnym jest, że pomimo tego, iż prokurent jest uprawniony do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, nie ma on takiego obowiązku. Nie może z tego tytułu ponosić odpowiedzialności na podstawie 299 k.s.h. (por. Sąd Najwyższy w post. z 15.3.2013 r., V CSK 177/12). W podobnej sytuacji znajdują się tak zwani shadow directors, tzn. osoby pełniące faktycznie funkcje członka zarządu, które jednak nie zostały na to stanowisko powołane zgodnie z przepisami. Prokurent i shadow director może odpowiadać za swoją działalność jedynie na zasadach ogólnych przewidzianych w kodeksie cywilnym i po wykazaniu wszystkich przesłanek takiej odpowiedzialności.

Termin na wniosek o upadłość – związany z niewypłacalnością

Momentem, w którym rozpoczyna bieg 30-dniowy termin na złożenie wniosku, jest chwila zaistnienia podstawy do jej ogłoszenia. W praktyce – niewypłacalność spółki. Przez niewypłacalność spółki rozumie się sytuację w której utraciła ona zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Ustawodawca przyjął kilka domniemań prawnych, których zaistnienie oznacza, że spółka jest niewypłacalna – chyba że zostanie udowodnione, że jest inaczej:

• uznaje się, że zaistniały podstawy do ogłoszenia upadłości jeżeli opóźnienie w spłacie długów spółki przekracza trzy miesiące,
• uznaje się, że zachodzą podstawy do ogłoszenia upadłości spółki, jeżeli zgodnie z bilansem jej zobowiązania, z wyłączeniem rezerw na zobowiązania oraz zobowiązań wobec jednostek powiązanych, przekraczają wartość jej aktywów, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.

Pomimo złożenia wniosku i zaistnienia sytuacji określonych powyżej, sąd badając wniosek nadal może je oddalić. Zrobi to, jeśli nie ma zagrożenia utraty przez spółkę zdolności do wykonywania jego wymagalnych zobowiązań pieniężnych w niedługim czasie. Takie rozwiązanie jest bufoerm chroniącym przed nadmierną liczbą upadłości. Członek zarządu ma obowiązek złożenia wniosku również w sytuacji, w której zgodnie z jego wiedzą pozostały majątek spółki jest niewystarczający na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego. A taka okoliczność również  spowoduje oddalenie wniosku.

Nie ma znaczenia, kiedy członek zarządu rzeczywiście dowiedział się o kondycji spółki uzasadniającej złożenie wniosku. Istotnym jest, kiedy obiektywnie mógł podjąć taką informację. Czyli kiedy taki stan majątkowy spółki był dla członka zarządu możliwy do stwierdzenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z 24 lipca 2002 r., I CKN 938/00, legalis nr: 58936).

Nie tylko Kodeks spółek handlowych

Należy również pamiętać, że art. 299 k.s.h. nie jest jedynym przepisem, na którego podstawie można opierać odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki. Taką podstawę stanowią m.in. na płaszczyźnie prawa cywilnego:

• przepisy kodeksu cywilnego w zakresie jakim umożliwiają dochodzenie odszkodowania za wyrządzoną szkodę,
• przepisy Ordynacji podatkowej dotyczące odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. i spółki akcyjnej za zaległości podatkowe spółki kapitałowej zgodnie z art. 116 § 1 tejże ustawy,
• jak również art. 586 k.s.h. przewidujący odpowiedzialność karną za nie zgłoszenie wniosku o upadłość spółki z o.o. pomimo istnienia takiego obowiązku.

Fot. Toshiyuki IMAI, lic. CC BY-SA 2.0