Upadłość konsumencka, a klauzula rozsądku
Upadłość konsumencka
Upadłość konsumencka w swoim założeniu ma być skutecznym sposobem na oddłużenie osoby fizycznej i jej powrót do zwykłego funkcjonowania w społeczeństwie. Praktyka pokazuję, iż najczęściej z możliwości jakie oferuje upadłość konsumencka korzystają byli przedsiębiorcy. Na temat przyczyn powodujących oddalenia wniosku byłego przedsiębiorcy pisaliśmy już na naszym serwisie.
Pomimo wystąpienia przesłanek do oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej – przykładowo ze względu na okoliczność, że w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku dłużnik, mając taki obowiązek, wbrew przepisom ustawy nie zgłosił w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości – nadal może nastąpić ogłoszenie upadłości. Dzieje się tak dzięki klauzulom generalnym „względów słuszności” oraz „względów humanitarnych”, która pozostawiają sądowi orzekającemu pewien luz decyzyjny.
Przyczyny oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej
Do postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości konsumenckiej stosuje się, z pewnymi wyjątkami, przepisy dotyczące upadłości przedsiębiorców. Oznacza to, że oddalenie wniosku może nastąpić z przyczyn podobnych do tych, które powodują oddalenie wniosku w stosunku do przedsiębiorcy. Przykładowo, jeżeli w toku postępowania sąd ustali, że osoba wskazana we wniosku nie jest niewypłacalna.
Jednakże ustawodawca w dziale ustawy Prawo upadłościowe dotyczącym upadłości konsumenckiej ustanowił swoisty katalog okoliczności, które powodują oddalenie wniosku. Taka sytuacja zachodzi jeżeli w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku:
- w stosunku do dłużnika prowadzono postępowanie upadłościowe według przepisów o upadłości konsumenckiej, jeżeli postępowanie to zostało umorzone z innych przyczyn niż na wniosek dłużnika,
- ustalony dla dłużnika, w postępowaniu o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, plan spłaty wierzycieli uchylono z powodów wymienionych szczegółowo w art. 49120 Prawa upadłościowego,
- dłużnik, mając taki obowiązek, wbrew przepisom ustawy nie zgłosił w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości. Dotyczy to osób uprzednio prowadzących działalność gospodarczą, czy też pozostających wspólnikami handlowych spółek osobowych (np. spółki jawnej) lub członkami zarządu spółek kapitałowych (o obowiązkach ciążących na członkach zarządu sp. z o.o. pisaliśmy na naszym serwisie),
- czynność prawna dłużnika została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli,
- w stosunku do dłużnika prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań.
Ponadto sąd oddali wniosek, jeżeli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Oddalenie nastąpi również, jeżeli dane podane przez dłużnika we wniosku są niezgodne z prawdą lub niezupełne.
Jednak wystąpienie większości tych okoliczności nie przesądza oddalenia wniosku. Jedyną okolicznością, której wystąpienie bezwzględnie powoduje oddalenie wniosku jest doprowadzenie dłużnika do swojej niewypłacalności lub istotne zwiększenie jej stopnia umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Co do pozostałych negatywnych przesłanek ogłoszenia upadłości konsumenckiej – ich skutki łagodzi tzw. „klauzula rozsądku”.
Upadłość konsumencka i klauzula rozsądku
„Klauzulą rozsądku” nazwano ustawowe określenie wystąpienia „względów słuszności lub względów humanitarnych”. Pojawienie się tych okoliczności jest podstawą ogłoszenia upadłości konsumenckiej pomimo wystąpienia negatywnych przesłanek ustawowych, wymienionych powyżej.
Wyrażenia „względy słuszności” oraz „względy humanitarne” odnoszą się do pewnych pozaprawnych, aksjologicznych wartości etycznych i moralnych. Obie te klauzule generalne nadają postępowaniu o ogłoszenie upadłości konsumenckiej elastyczność. Jest to konieczne do prowadzenia spraw delikatnych, dotyczących nie przedsiębiorców lecz przeciętnych obywateli.
Sędzia prowadzący konkretną sprawę musi zawsze w sposób indywidualny, uwzględniający wszelkie okoliczności dotyczące dłużnika, zdecydować o wystąpieniu względów słuszności lub względów humanitarnych. Jeśli brak jest podstaw etycznych i moralnych do rygorystycznego zastosowania przesłanek negatywnych lub też ma miejsce konieczność poszanowania godności człowieka, sąd jest zobligowany ogłosić upadłość.
Względy słuszności i względy humanitarne w praktyce
W praktyce sądy często uznają, iż względy humanitarne zachodzą w przypadku zaburzeń psychicznych, nawet nieleczonych, czy też pogarszającego się stanu zdrowia dłużnika lub członków jego bliskiej rodziny. Okolicznością, która świadczy o zaistnieniu względów słuszności, jest również niezawiniona utrata źródła zarobkowania i trudności z odzyskaniem poprzedniego statusu. Istotną kwestią jest również podeszły wiek dłużnika i związany z nim większy lub mniejszy stopień nieudolności. W szeregu orzeczeń sądy oddalały wniosek byłych przedsiębiorców, którzy w okresie w którym prowadzili działalność gospodarczą zaniechali obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości – jeśli jedynym argumentem dłużnika był brak wiedzy na temat obowiązków wynikających z przepisów Prawa upadłościowego. (por. postanowienie Sądu Okręgowego w Bydgoszczy, VIII Wydziału Gospodarczego z dnia 4 lutego 2016 r., sygn. akt VIII Gz 2/16)
Okoliczności, na które może powołać się dłużnik w celu udowodnienia wystąpienia względów słuszności, czy też względów humanitarnych są nieomalże nieograniczone. W ten sposób swoją funkcję spełniają klauzule generalne, które pozwalają sądowi na bardziej „ludzkie” spojrzenie na osobę dłużnika.
Względy słuszności lub względy humanitarne nie stanowią podstawy ogłoszenia upadłości w sytuacji, w której dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnego zwiększenia jej stopnia, umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Można zadać sobie pytanie, dlaczego akurat ta okoliczność nie jest łagodzona klauzulą rozsądku. Jak się wydaje, nie jest to konieczne ze względu na sposób ujęcia tej negatywnej przesłanki ogłoszenia upadłości. W przypadku umyślnego doprowadzenia do niewypłacalności, ciężko aby względy słuszności przemawiały za ogłoszeniem upadłości. Co innego jednak dotyczy względów humanitarnych. Wydaję się, iż ustawodawca uznał, iż takie zachowanie dłużnika jest na tyle negatywnie nacechowane, że nie zasługuję na zastosowanie klauzuli rozsądku.
Fot. Ryan Poplin, lic. CC BY 2.0
